• Oi2-29 podczas manewrów na stacji Malbork. 27.05.1976, fot. Werner & Hansjörg Brutzer

  • Oi2-29 na stacji Malbork. 27.05.1976, fot. Werner & Hansjörg Brutzer

  • Oi2-29 w okolicach Malborka. 27.05.1976, fot. Werner & Hansjörg Brutzer

  • Oi2-29 stojący jako pomnik na terenie lokomotywowni w Zajączkowie Tczewskim. 25.09.2011, fot. Michał Pawełczyk

  • Oi2-29 stojący jako pomnik na terenie lokomotywowni w Zajączkowie Tczewskim. 25.09.2011, fot. Michał Pawełczyk

  • Oi2-29 stojący jako pomnik na terenie lokomotywowni w Zajączkowie Tczewskim. 24.10.2010, fot. Michał Pawełczyk

  • Oi2-29 na stacji Tczew. 27.05.1976, fot. Werner & Hansjörg Brutzer

  • Oi2-29 na stacji Tczew. 27.05.1976, fot. Werner & Hansjörg Brutzer

Historia

Seria 24 (PKP: Oi2) powstała na zlecenie niemieckiego Ministerstwa Kolei, które w 1924 roku zamówiło parowóz o układzie osi 1-3-0 przeznaczony do prowadzenia pociągów pasażerskich na liniach lokalnych, głównie na terenie Prus Wschodnich. Projekt maszyny opracowano w 1925 roku, w 1927 roku w zakładach Schichau w Elblągu rozpoczęto produkcję. W lutym roku 1928 pierwszy egzemplarz nowej serii rozpoczął regularną służbę. Mniej więcej w tym samym czasie produkcja tych parowozów ruszyła we wrocławskiej firmie Linke-Hofmann, a potem również w innych niemieckich wytwórniach.

W ciągu pierwszych dwóch lat produkcji zbudowano 63 maszyny, czyli 2/3 całej serii. Niestety ogólnoświatowy kryzys gospodarczy spowodował wstrzymanie dalszej produkcji tych parowozów. Po jego zakończeniu zbudowano jeszcze kilka krótkich serii liczących do kilkunastu egzemplarzy.

Pierwsze maszyny BR24 przydzielono do parowozowni Wriezen, Neustettin (Szczecinek) i Schwerin na Pomorzu i w Meklemburgii. Mimo tego, że były skonstruowane z myślą o obsłudze linii nizinnych, część z nich z czasem zadomowiła się na podgórskich trasach w Bawarii i Wirtembergii (Schwarzwald). Większość z nich (około 70) jednak trafiła do Rbd Königsberg ( Rbd = Reichsbahndirektion, odpowiednik dyrekcji okręgowej na PKP), czyli dyrekcji w Królewcu, a także do Rbd Kassel, Münster, Stettin (Szczecin), a od jesieni 1939 r. do Rbd Danzig. Ostatnie ze zbudowanych maszyn trafiły w latach 1936-40 do Rbd Königsberg wypierając stamtąd starsze maszyny serii 370-2 (po polsku Oi1).

Na obecnym obszarze Polski parowozy serii 24 stacjonowały w następujących parowozowniach:

  • Kołobrzeg
  • Iława
  • Szczecinek
  • Olsztyn
  • Malbork

Podczas okupacji stacjonowały również w Suwałkach, Brodnicy, Grudziądzu, Bydgoszczy Wsch., Jabłonowie Pomorskim i w Międzyrzeczu. Pod koniec 1944 roku do dyrekcji gdańskiej przybyło 16 maszyn z Rbd Königsberg i ze Schwarzwaldu. Kilka innych lokomotyw wysłanych z Rbd Stuttgart utknęło na początku 1945 roku w dyrekcji szczecińskiej i pozostało tam do końca wojny.

Po zakończeniu wojny w 1945 roku w zachodniej strefie okupacyjnej Niemiec znajdowało się 47 maszyn, we wschoniej zaś tylko 4. Duża ich ilość została w obrębie nowych granic Polski. Los kilku maszyn jest nieznany.

Na jesień 1946 roku na PKP znalazło się 31 maszyn: 20 w dyrekcji gdańskiej i 11 w szczecińskiej. Na przełomie 1946 i 47 roku parowozy te otrzymały oznaczenie serii Oi2. W październiku 1948 r. wszystkie te parowozy ztacjonowały w dyrekcji Gdańskiej, a 24 z nich były sprawne technicznie. Kilka uszkodzonych maszyn skreślono z inwentarza jeszcze przed nadaniem nowych numerów. Trzy parowozy odbudowano jednak i przez krótki czas na PKP było ich 34, dopóki w 1951 roku nie skreślono trzech innych.

Stacjonowanie parowozów Oi2 - 01.01.1966 r.
Gdynia Oi2-14, 19
Lębork Oi2-5, 21, 28, 31
Zajączkowo Tczewskie Oi2-2, 7, 8, 17, 20, 23, 30
Bydgoszcz Gł. Oi2-22, 26, 32, 33
Toruń Gł. Oi2-9, 11, 18, 25, 27
Inowrocław Oi2-3, 4, 6, 10, 12, 13, 29, 34
Grudziądz Oi2-15

W latach 50. wprowadzano przy okazji napraw okresowych drobne przeróbki: usuwano podgrzewacze wody i dzwony parowe, później też wymieniano wypukłe drzwi dymnicy na płaskie i ich zamknięcia centralne na ryglowe. W nieznacznym stopniu wpłynęło to na wygląd maszyn.

Parowozy Oi2 stacjonowały w parowozowniach Gdynia Gł., Gdańsk Zaspa, Chojnice, Zajączkowo Tczewskie, Inowrocław, Bydgoszcz Gł., Toruń Gł., Lębork, i Grudziądz. Prowadziły w ruchu lokalnym pociągi osobowe i towarowo-osobowe na trasach m.in. Grudziądz - Łasin, Gdańsk Gł. - Kartuzy - Lębork, Kartuzy - Kokoszki - Gdynia Osobowa, Inowrocław - Kruszwica - Mogilno - Orchowo, Morzeszczyn - Gniew, Toruń - Chełmno - Kornatowo.

Postępująca szybko elektryfikacja magistrali węglowej i wprowadzanie na szeroką skalę trakcji spalinowej spowodowały wypieranie parowozów z obsługi planowych pociągów i stopniową likwidację serii Oi2. W 1974 roku "ojejki" były skupione już tylko w dwóch parowozowniach (Inowrocław i Zajączkowo Tczewskie). Do wejścia w życie nowego rozkładu jazdy (26.05.1974) prowadziły one ruch osobowy na liniach Inowrocław - Barcin - Mogilno - Orchowo, Pszczółki - Skarszewy i Tczew - Starogard Gdański - Skórcz. Do 1976 roku można było je spotkać na manewrach, z pociągami gospodarczymi, roboczymi i zdawczymi, a także lekkimi towarowymi. W latach 1974-76 Oi2 prowadziły pociągi zamawiane przez miłośników kolei z Europy Zachodniej. Zaowocowało to tym, że po jednej z tego typu imprez parowóz Oi2-22 przeszedł naprawę główną, otrzymał swoje pierwotne oznaczenie 24 083 i został sprzedany do Niemiec, gdzie ma aktualnie status maszyny muzealnej i prowadzi pociągi turystyczne na linii Voldagsen - Duingen i Hameln - Echershausen w środkowych Niemczech.

Kasacja parowozów Oi2
Rok Numery parowozów skreślonych z inwentarza
1951 Oi2-1, 16, 24
1968 Oi2-2
1969 Oi2-3, 14, 21
1970 Oi2-8, 11, 13, 30
1971 Oi2-4, 15, 25, 26, 32
1972 Oi2-23, 28, 33
1973 Oi2-6, 7, 18, 19, 20
1974 Oi2-5, 10, 17, 22, 27, 34
1975 Oi2-9, 12
1976 Oi2-29, 31

Dwa Oi2 zagrały w filmach: Oi2-20 w filmie TVP "Ile jest życia" i Oi2-29 w serialu "Polskie drogi". Oi2-29 został jako ostatnia maszyna tej serii skreślony z inwentarza PKP i 15.10.1976 ustawiony jako pomnik przy MD Zajączkowo Tczewskie. W 2015 roku parowóz ten został przewieziony do skansenu w Kościerzynie, gdzie można go podziwiać również dziś. Jest jedynym parowozem tej serii zachowanym w Polsce.

Opis konstrukcji

Parowozy serii 24 posiadały silnik bliźniaczy na parę przegrzaną i nitowany trzyosiowy tender typu 3T16. W sposób typowy dla parowozów niemieckich, wpoprzek dymnicy umieszczono podgrzewacz wody zasilającej systemu Knorra. Zaraz za kominem umieszczono dzwon parowy. Na kotle znajdowały się trzy kołpaki zawierające zbieralnik pary, piasecznicę i osuszacz pary systemu Ackermanna. Hamulec pneumatyczny Knorra działał jednostronnie tylko na koła zestawów wiązanych.

Wszystkie trzy osie wiązane były sztywno umieszczone w ramie parowozu. Obrzeża ostatniego zestawu były podcięte o 15 mm. Półwózek toczny był systemu Bissela.

Parowóz posiadał przestronną budkę maszynisty, a od numeru 24 064 wiatrownice Wagnera zostały nieco powiększone. Późniejsze maszyny (od numeru 24 071) wyposażone zostały w większy tender typu 3T17 o konstrukcji spawanej. Otrzymały też ulepszony hamulec osi napędnych, hamowaną oś toczną i dłuższą klapę wentylacjną na dachu budki. Później przy okazji napraw okresowych zmiany te były wprowadzane także w starszych egzemplarzach.

W 1932 roku w ramach badań nad parowozami średnio- i wysokociśnieniowymi firma Borsig zbudowała dwie maszyny z ciśnieniem kotłowym 25 atm (!), przy czym jedna z nich (24 069) otrzymała silnik sprzężony, a druga (24 070) dla celów porównawczych bliźniaczy. Badania wykazały iż silnik sprzężony przy podniesionym ciśnieniu wykazuje wiele zalet i w 1935 roku wyposażono w niego również drugi parowóz wysokoprężny. Po wojnie, w 1952 roku oba parowozy przebudowano na wersję niskoprężną.

W 1940 roku na parowozie 24 064 zastąpiono półwózek Bissela wózkiem Kraussa-Helmholtza z zamiarem podniesienia prędkości do 100 km/h. Planowano, że lokomotywy od numeru 24 096 będą standardowo wyposażane w to rozwiązanie. Jednakże w listopadzie 1940 roku weszła do służby maszyna 24 095, a zamówienie na dalsze egzemplarze anulowano.

Podstawowe dane techniczne parowozów Oi2
Średnica cylindrów 500 mm
Skok tłoka 660 mm
Średnica kół napędnych 1500 mm
Średnica kół tocznych 850 mm
Nadciśnienie pary w kotle 14 atm
Powierzchnia ogrzewalna kotła 105,4 m2
Powierzchnia ogrzewalna przegrzewacza 37,2 m2
Powierzchnia rusztu 2,04 m2
Masa próżnego parowozu (bez tendra) 52,5 t
Masa służbowa 57,5 t
Największy nacisk osi 15,1 t
Prędkość konstrukcyjna 90 km/h
Rozstaw osi skrajnych parowozu 6 300 mm
Tender serii 16C1
Pojemność skrzyni wodnej 16 m3
Pojemność skrzyni węglowej 6 t
Masa próżnego tendra 21,3 t
Masa służbowa tendra 43,3 t
Długość całkowita parowozu z tendrem 16995 mm

Zachowane egzemplarze

Parowóz Producent, nr. fabr./rok prod. Lokalizacja Status
Oi2-29 Schichau 3419/1940 Kościerzyna, skansen eksponat